با فروپاشی شوروی نه‌فقط بخش مهمی از مضامین و مسائل تاریخی مربوط به این دوره که تا پیش از آن به‌دلیل اختناق حاکم بر اتحاد شوروی امکان طرح و بحث نداشتند، از نو مورد توجه و بررسی قرار گرفتند، بلکه با گشایش آرشیوهای محرمانهٔ شوروی، اسناد و مدارک مهمی در دسترس پژوهشگران قرار گرفت که در روشن‌کردن این مضامین و مسائل مؤثر واقع شد. بحران آذربایجان در سال‌های پایانی جنگ دوم جهانی، یعنی نقش شوروی در تشکیل یک حکومت خودمختار در آذربایجان، چگونگی تبدیل این واقعه به یکی از نخستین صحنه‌های رویارویی شرق و غرب و بالاخره تحولاتی که به لزومِ پایان‌دادن به این ماجرا منجر شد یکی از این مضامین و مسائل تاریخی است که اینک به نحوی جدّی و اساسی مورد بررسی قرار گرفته است.

در این کتاب که آن را گزارشی مرحله به مرحله و مستند از سرگذشت آذربایجان از روز هجوم واحدهای نظامی ارتش سرخ بدان سامان در شهریور 1320 تا اندک‌زمانی بعد از خروج واحدهای مزبور از خاک ایران در بهار 1325 نیز می‌توان توصیف کرد، محور اصلی بحث به چگونگی فراز و فرود فرقهٔ دموکرات آذربایجان اختصاص دارد.