نویسنده : احمد کاظمی‌موسوی

 

فتحعلي شاه قاجار طي حكومت سي‌وهفت ساله‌اش در اوايل سده سيزده هجري نوزده ميلادي رويه‌اي در رابطه با علما و اهل كشف و معنا در پيش گرفت كه در شكل دادن به نهاهاي تازه مذهبي نقش نماياني داشته است.همزمان با عصر فتحعلي‌شاه يا اندكي پس از آن عنوان‌ها و نهادهايي چون مرجع تقليد مجتهد اعلم ركن رابع واسطه فيض نقطه اولي و مهم تر از همه اصل ولايت عامه فقيه پديد آمدند و يا جان گرفتند.اين مقامات هر يك به جاي خود روندهاي جديدي در جامعه شيعه ايران بنا گذاشتند.مردم ايران بار تاثيرات و تبعات اين نهادها و عناوين را بر دوش دارند ولي از چگونگي و چرايي پيدايش اين گرايش‌ها و رشد هسته‌هاي اقتدار ديني نوين در دو قرن اخير آن‌طور كه بايد آگاهي ندارند.چون كمتر نويسنده‌اي به چگونگي ظهور اقتدار ديني تازه در عناوين مذهبي جديد پرداخته و علت رشد و غليان آن‌ةا را در يك بستر اجتماعي بررسي كرده است.به طوري كه خواهيم ديد آگاهي فتحعلي شاه از اوضاع زمان كمتر از پادشاهان پيش و پس از خود نبود بلكه ادعاي آشنايي داشتن با مسائل فقهي و ادبي جوشش و خوش نشيني‌اش با اهل شعر و روحانيت به ويژه با فقها و علماي زمان زمينه ساز روندها و نهاد هاي مذكور در فوق گرديد.افزون بر اين‌ها نطفه‌هاي رشد نقاشي عصر قاجار موسيقي دستگاهي ايران و رواج عزاداري مرسوم شيعه از دوره فتحعلي شاه بسته شده‌اند و به زمان رسيده‌اند.