این کتاب به‌بررسی ادبیات داستانی جدید ایران می‌پردازد که رویش تازه‌ای است که از بیداری ملی پایان سده نوزدهم و انقلاب مشروطه ۱۹۰۶م. نشأت یافته است. این ادبیات در ضمن حفظ عناصر مرده ادبیات کلاسیک پارسی، مستقیم یا نامستقیم از قالب‌های اروپایی تأثیر پذیرفته، گرایشی کلی را نسبت به واقع‌باوری اجتماعی نشان می‌دهد. این ادبیات بازتاب کنندۀ دگرگونی‌های اجتماعی بزرگی است که ایران در طی هفتاد واند سال، میان (۱۹۰۶م./ ۱۲۸۴خ.) و(۱۹۷۹م./ ۱۳۵۸خ.) با آنها دست به‌گریبان بوده است. برون‌داد (یا محصول) ادبی دوران‌های پیاپی گواه دگرگونی‌های بزرگ در نگرش‌های (یا طرز تلقی) متداول و علاقه های اجتماعی است.

بخش نخست به زمینۀ تاریخی و اجتماعی تا سال (۱۹۷۹ م./ ۱۳۵۸خ.) می‌پردازد. بخش دوم به ویژگی های اجتماعی ادبیات کلاسیک و عامه پرداخته، دربارۀ آثاری ویژه بحث می‌کند که در دورۀ زمینه ساز پیش از سال (۱۹۰۶م./۱۲۸۴خ.) پدید آمدند. بخش سوم پژوهشی است دربارۀ ادبیات مدرن ایران که به سه دوره بخش شده:

۱۲۸۴-۱۳۱۹خ. : آن هنگام که نگرش غالب ملت باوری گیتیانه، افتخار به گذشته ایران را با گرایش به مدرن گری در هم آمیخته بود.

۱۳۱۹-۱۳۳۲خ. : آن هنگام که دشمنی با خودکامگی (پس از تجربه‌های حکومت رضاشاه) با نگرش سیاسی که روی‌هم‌رفته بیشتر سوسیالیستی بود تا لیبرال (آزادی‌خواه) و گاه نیز ضد روحانی بود، جوش خورده بود.

۱۳۳۲-۱۳۵۸خ. : آنگاه که در میان گرایش‌های گوناگون مهم‌ترین نگرانی‌ها دربارۀ وضع تهیدستان و هویت فرهنگ ملی بود. از آنجا که کوشش‌های ادبی در دوران هر دو شاه پهلوی با سانسور روبه‌رو بود و از آن تأثیر می‌پذیرفت، در بخش سوم از سرشت و میزان دگرگون شونده، شدت سانسور و ابزارهای طفره‌رفتن نویسندگان از آن، بحث می‌شود. و دو گرایش اصلی این دوران به همپوشانی یکدیگر می‌پردازند، زیرا هر یک نماینده دگرگونی ناگهانی علیه مدرن‌گری شتاب‌آلود و تحمیلی است. بدیهی است که برخی از نویسندگان بیشتر نگران سختی‌های اقتصادی و اجتماعی توده‌ها بودند و برخی دیگر بیشتر نگران تأثیرهایی که بر فرهنگ سنتی اسلامی و شیوه زندگانی توده‌ها می‌گذاشت.