نویسنده : فضل‌الرحمان

    ترجمه : فاطمه علاقه‌بندی

مضامین اصلی قرآن از جمله مشهورترین آثار مرجع در حوزه قرآن پژوهی است که به قلم مسلمانی نواندیش و تجددگرا به زبان انگلیسی انتشار یافته و در محافل آکادمیک در داخل و به ویژه در خارج جهان اسلام با اقبالی گسترده رو به رو شده است. در بسیاری از پژوهش های جدید به زبان های اروپایی – از جمله در دائرة المعارف قرآن انتشارات بریل – در بحث از مفاهیم و مضامین قرآنی به این کتاب و دیدگاه های نویسنده آن به عنوان تلقی مسلمانان معاصر از مفاهیم قرآن استناد شده است. ترجمه این کتاب که در آستانه یکصدمین سال تولد نویسنده آن به چاپ می رسد چکیده ای از مهم ترین و اساسی ترین مضامین قرآن را از نگاه محققی دانشگاهی و آشنا با تحقیقات جدید درباره اسلام و قرآن پیش روی خوانندگان علاقه مند فارسی زبان قرار می دهد.

ارزش این کتاب به بررسی ترکیبی مفاهیم اصلی قرآن است: خدا، انسان، طبیعت، نبوت و وحی، معاد، خیر و شر و در نهایت زندگی اجتماعی. فضل‌الرحمان آیات قرآن را به صورت موضوعی دسته بندی می کند تا بتواند اصول و روش تفسیری اش را درباره هر یک از این مفاهیم ارائه کند. او در این کتاب از تمام ویژگی های محققی تجددگرا به شکلی خاص برخوردار است؛ او رهایی از نظام طبقاتی و روابط بومی را ارزشمند دانسته، خود را با پیشرفت علمی و رفاه اقتصادی وفق داده و مهم تر اینکه مفاهیم گذشته ای را که با ماجرای پیشرفت مطابقت ندارد رد کرده است.

فضل‌الرحمان در این کتاب همچون دیگر آثارش، به مضامین اخلاقی توجهی خاص دارد. به گفته او، اگر فهم ما از قرآن بر پایه روح اصلی قرآن یعنی اخلاق قرآنی باشد، پیام و معنای واحد و منسجم قرآن را دریافت خواهیم کرد. اگرچه تغییر فهم مردم معاصر از قرآن نسبت به فهم مردم عصر نزول امری انکارناپذیر است، می توان ادعا کرد آنچه از قرآن در هر عصری تغییر نکرده و نخواهد کرد، روح اخلاقی آن است. فضل‌الرحمان با این دیدگاه در تلاش برای اثبات قابل فهم بودن پیام الاهی در همه اعصار است و از اینکه مسلمانان بیشتر از فهم پیام اصلی قرآن به وجه ظاهری آن یعنی فصاحت و بلاغت الفاظ تمرکز کرده اند، اظهار تأسف می کند.