نویسنده : محمود دولت‌آبادی

در سال‌هاى 48 ـ 1347، اندك اندك جرأت آن را در خود يافته بودم كه بروم سوى نوشتن كليدر. در آن ايام پاره‌اى از پايان رمان را نوشتم كه به لحاظ حسّى و معنايى از آن چه اكنون مى‌بينيد؛ هيچ فاصله‌اى نداشت، و آن بر شانه كوه بر شدن پيرمرد «كلميشى» بود به جستجوى فرزندان و برادر و خانمان، از آن مايه كه انسانى مجنون چنان تواند كرد و گويى كه آن مرد با كوه و آسمان سخن مى‌گفت و مى‌پرسيد كجاييد اى پسرانم، برادرم… و پانزده سالى از دوره كار جدّى داستان‌نويسى‌ام مى‌گذشت تا به آن جرأت دست يافته بودم. پس چنان چه در گفتگويى اشاره كرده‌ام دعا ـ مناجات گونه‌اى نوشتم به يارى خواهى از بزرگان ـ پدران زبان و ادبيات درى، و آغاز كردم بدان كار و پيوسته مى‌پيمودم تا در نيمه دوم سال پنجاودو و نيمسال اول پنجاوسه، احساس كردم داستان‌هايى خارج از متن كليدر در ذهندارم كه مى‌بايست در مجالى مناسب آنها را بنويسم، كنار بگذارم و باز بر سر كار كليدر بشوم؛ زيرا مى‌پنداشتم كليدر تا پايان دهه پنجا مرا به خود خواهد برد. پس، در مقطعى از كليدر آن را كنار گذاشتم و پرداختم به داستان‌هايى كه ذهنم را آزردند و بايد مى‌نوشتم‌شان تا از آنها نجات يابم. پيش از اين دستنوشت دوم «پايينى‌ها» رمانى نسبتآ مفصل را به پايان برده و آن را كنار گذاشته بودم. اكنون بايد مى‌پرداختم به داستان‌هاى «عقيل، عقيل / از خم چمبر / ديدار بلوچ / و… روز و شب يوسف». پرداختم و نوشتم. اما… تا باز به كليدر باز گردم، چندى هم كار دشوار تئاتر «در اعماق» مرا برد و پيش از آن كه تئاتر به پايان رسد و من بتوانم به مهمّى كه در پيش دارم برسم، در پايان سال 1353 ــ اسفندها ــ مرا بردند براى دو دقيقه به زندان؛ يعنى دو سال. چاپ عقيل ـ عقيل در زندان به دستم رسيد، ديدار بلوچ (سفرنامه) و از خم چمبر (چنبر) را بعد از آن آزمون دو ساله به چاپ سپردم، پايينى‌ها سربه‌نيست گم شد، و روز و شب يوسف هم ــ كه گويا به ناشر سپرده بودم ــ در خروار دستنوشته‌هايم به ديده نيامد. پس در گمان من روز و شب يوسف هم رفته بود همان جا كه رمان پايينى‌ها و نمايشنامه كوتاه درخت رفته بود!

قضا را، در آخرين خانه تكانى نسخه تايپ شده مندرس و دستخطى از آن يافت شد. و اين دفتر كه شما پيش رو داريد، همان بازمانده قريب سى سال پيش است كه باز يافت شده و دريغم آمد كه در سلسله داستان‌هاى اين قلم جاى نگيرد. زيرا به ياد دارم كه از زمرهآثارى‌ست در سه وجه مثلثى از اضطراب نوشته شد.

الف: دور شدن از كليدر

ب: درگير بودن با كار تئاتر مسئوليت‌هاى آن، نيز سفرهايى كه گروه تدارك ديده بود در خطّه جنوب كشور.

پ: زندگى ــ معيشت ــ كار ــ اداره و فضاهاى روزمره آن ايام.

گرچه به يادآوردن همه جور خاطرات خوشايند نيست و برخى را بايد به فراموشى سپرد؛ اما بازيافت روز و شب گمشده يوسف، از نظر من بدان مى‌ارزد كه لحظاتى خود را در چنان مقطعى از عمر باز بينم، همچنين عطش و آتش نوشتن را در مثلث هيجانى ــ اضطراب‌آور آن سال‌هاى عمر و آن ايام به ياد بياورم. اينك روز و شب يوسف؛ نوشته سال يكهزار و سيصد و پنجا و دو.