نویسنده : فریدون آدمیت ،هما ناطق 

اين تحقيق شامل فصول مهمی است در تاريخ افکار، تأسيسات سياسی و اقتصادی جديد، و حرکت اجتماعی ايران در سده‌ی گذشته [نوزدهم]. پايه‌ی آن بر منابع منتشرنشده‌ای بنا گشته که به‌طور کلی مورد مطالعه‌ی منظمی قرار نگرفته، بلکه معمولاً شناخته‌نشده‌اند و عبارت‌اند از: اندرزنامه‌ها، جزوه‌های سياسی، رسالات برخی از نويسندگان اجتماعی، اسناد رسمی، مجموعه‌های مدارک طبقه‌ی تجار، و عرض‌حال‌های طبقات عامه‌ی‌ مردم. اين نوشته‌های متنوع به تفاريق از منابع مختلف، يعنی کتابخانه‌های عمومی و شخصی و آرشيوهای رسمی و خصوصی، جمع‌آوری شده‌اند. روش ما در بررسی مجموع آن‌ها اين است که، ضمن هر مبحث، طرح کلی نوشته‌ها را می‌آوريم که هم معياری در سنجش عقايد و آرای اين عده از اهل قلم و صاحب‌نظران را به دست دهيم، و هم شيوه‌ی تفکر برخی گروه‌ها و طبقات مردم را در ارتباط با نظام سياسی و مسائل اجتماعی و اقتصادی قرن گذشته بشناسيم.