(سه رساله‌ی عرفانی)

نویسنده : ابوالقاسم قشیری‌نیشابوری

   ترجمه : محمودرضا افتخارزاده

محمد قشیری در ربیع الاول سال سیصد و هفتاد و شش مهشیدی در روستای «استوا»ی نشابور بزاد. قشیری در روستا زاد و زیست و دانش مقدماتی را بیاموخت و به نشابور شد تا حساب آموزد که به حساب و کتاب باج سنگین روستا رسیدگی کند و این آغاز شهرنشینی او بود. بدین‌سان علوم اسلامی و حساب را از ابوالقاسم علیمانی آموخت وانگه کتاب‌های بوبکر باقلانی را بخواند! فقه و کلام را از ابواسحاق اسفراینی آموخت، اصول فقه را نزد ابن فورک خواند، مذهب شافعی را از ابوبکر توسی فراگرفت و نزد ابوعبدالرحمن سلمی مؤلف کتاب «طبقات الصوفیه» معروف به «طبقات الشافعیه» شاگردی کرد و از ابوالمعالی جوینی نیز تأثیر پذیرفت.

قشیری همچنین از بزرگان مکتب کلامی اشاعره خراسان در سدۀ پنجم مهشیدی است! قشیری را باور این است که عقاید کلامی مشایخ تصوف، عموما موافق با عقاید کلامی اشاعره است.

قشیری در همۀ آثارش به احادیث، روایات، اخبار و قصص اهتمام بسیار ورزیده تا آنجا که خودش در سلسلۀ سند روایات و اخبار قرار گرفته است. این تدبیر از آن روست تا نشان دهد که سرچشمۀ طریقت شریعت است و بدین‌سان «طریقت» را از زندان اتهام فقیهان شریعت تبرئه نماید. قشیری کوشیده تا میان «شریعت» و «طریقت» از طریق فقه و حدیث پیوندی استوار برقرار کند تا نشان دهد که صوفیان نیز فقیه و محدث‌اند.

سه رسالۀ ترجمه شده این کتاب عبارت است از رسالۀ «ترتیب السلوک فی طریق الله تعالی» رساله‌ای بسیار کوتاه در طی طریق و آداب سیر و سلوک است که بر پایۀ تجربه‌های شخصی مرحوم قشیری یا آنچه میان آن مرحوم و استادش مرحوم ابوعلی دقاق در این طی طریق گذشته، نوشته است. قشیری در این رسالۀ عرفانی بیشتر عارف است تا فقیه و محدث و متکلم.

رسالۀ دیگر «التحبیر فی التذکییر» یا «شرح اسماء الحسنی» به شرح روایی عرفانی اسماء و صفات الهی پرداخته است. آنچه در این شرح دل‌انگیز است، داستان‌های بسیار کوتاه عارفانه‌ای است که قشیری نقل کرده است. قشیری در این رساله بیشتر متکلم و محدث است تا عارف.

رسالۀ «المعراج» روایت متشرعانۀ معراج رسول (ص) است که بر پایۀ آیات قرآنی و احادیث و روایات و اخبار نوشته شده است! قشیری در پایان فصلی از گفتار عارفان پیرامون معراج رسول (ص) گشوده و به نقد برخی آرا پرداخته است. وی در این رساله بیشتر محدث و متکلم است تا یک عارف.