(دربرگیرنده کلیه اصطلاحاتی که به ایسم ختم می‌شوند)

نویسنده : حسن علیزاده

پسوند «ism» در زبان انگلیسی و «isme» در زبان فرانسه یا «ismus» در آلمانی کاربردهای گوناگون دارد، ولی آشناترین صورت کاربردِ آن برای ما فارسی‌زبانان آنجاست که این پسوند از پی نامها یا صفتها می‌آید و معنای رأی، عقیده، ایمان، مذهب، مکتب، روش، آیین و گرایش می‌دهد. از آنجا که برای واگردانِ مفهومهای علمی و فلسفی و اجتماعی و سیاسیِ غربی، بفراوانی و با معناهایِ گوناگون، با این پسوند روبرو می‌شویم، تاکنون مترجمان ایرانی برای یافتن پسوند یا واژه‌ای که بتواند برابر آن در فارسی باشد کوششهایی کرده‌اند، اما این کوششها هنوز به سرانجامی نرسیده و اگرچه حاصلِ یکی ـ دو تای آنها رواج بیشتری یافته، هنوز همرأییِ کامل بر سر چگونگی برگرداندن این پسوند به فارسی پیدا نشده است. این مقاله پژوهشی است برای روشن کردن: ( ۱ ) پیشینه و کاربردهای این پسوند در زبان انگلیسی؛ ( ۲ ) چگونگی رساندن معنایِ همانند آن در متن‌های علمی و فلسفی و دینیِ قدیم فارسی؛ ( ۳ ) کوششهای کنونی برای یافتنِ برابر برایِ ترجمه آن به فارسی و سنجشی از آنها؛ ( ۴ ) پیشنهادی تازه.