نویسنده : بهنام ناصح

آورده اند که چخوف، نویسنده ی نامدار روسی علاقه ی فراوانی به ایجاز و مختصرگویی داشت. تا آن جا که از او یا درباره ی او نقل کرده اند که اگر می توانست، هر داستانی که بنا بود بنویسد را آن قدر حذف و جرح می کرد تا از آن ، همین سه جمله باقی بماند: «آن زن و مرد یکدیگر را دوست داشتند. با هم ازدواج کردند و بدبخت شدند!»

هرچند نکته ی اساسی در این میانه، همانا نشان دادن علاقه ی افراطی این نویسنده ی طنّاز است به ایجاز و اختصار، امّا در عین حال، اشارتی است در لفافه به مضمون تکرار شونده ی بسیاری از «قصّه»هایی که در طول قرون و اعصار برایمان گفته اند و شنیده ایم: آدم ها، آغاز و انجام روابطشان. وقتی این «بسیاری» را مرور می کنیم، می بینیم که چخوف چندان بی راه هم نگفته است. «رابطه»ی انسانی همواره موضوع مسلّم ادبیات داستانی بوده است: شکل گرفتنش، کیفیتش، تداومش، سرانجامش و حتّی گاه به شکلی سلبی «نبودن» و فقدانش.

«پروانه ای روی شانه» قصّه ی همین فقدان است. قصّه ی صداهایی که از گلوها درنمی آیند و به گوش ها نمی رسند. قصّه ی عجز از شنیدن و مهم تر از آن ناتوانی از گفتن. قصّه ی پیله هایی که پروانه هایشان از آن ها رهایی ندارند. پروانه هایی که در سکوت پیله ها محبوسند.

نویسنده برای پرداختن به این مضمون، با هوشمندی به سراغ دو جوان کم شنوا و خانواده هایشان رفته. دو جوان که هرچند طبیعت آن ها را از یکی از ابزارهای اساسی ارتباط محروم کرده است، امّا از قضا در میان شخصیت های داستان، همین دو هستند که بیش از همه مشتاق شنیدنند. مشتاق فهمیدن و فهمیده شدن. مشتاق آن چه برای آن ها از همه دیریاب تر و دست نیافتنی تر است. و همین اشتیاق است که آن ها را اوّلین دو پروانه ای می کند که پیله ها را می شکافند و خیال پرواز را محقّق می کنند. توفیق این دو در شنیدن صدای یکدیگر -امری که به صورتی متناقض نما برایشان ممکن نیست- در پایانِ داستان، آغاز شنوایی آن دیگرانی می شود که از ابتدا می توانسته اند بگویند و بشنوند امّا هرگز به آن موفق نشده اند.