(از مردمان گذشته)

نویسنده : محمدبن‌احمد ابوریحان بیرونی

   ترجمه : پرویز سپیتمان

این کتاب اثری است به قلم دانشمند نابغه ی ایرانی ابوریحان بیرونی که ضمن ارائه ی شرح حالی از او و تصویری از روزگار هم عصرش مطالبی را در باب موضوعات گوناگون هم چون ماهیت شب و روز، ماه ها و سال ها، چگونگی مبدا های تاریخی و شیوه تاریخشناسی، اعیاد و آداب و رسوم دین های یهودیت، مسیحیت و اسلام، تاریخ و فرهنگ ایران زمین و سلسله و پادشاهان گوناگونی که بر این سرزمین حکمرانی کردند، پیامبر نمایان و افراد منسوب به آن ها و… در خود جای داده است.

گزیده ای از کتاب :

پس گویم که روز با شب آن (-شباروز) همانا واگشتن خورشید با چرخش کیهان بر گرداکی است که -همچون- آغازی از برای آن «شباروز» فرض شده است-یعنی هر دایره ای که در مورد آن توافق شده و مهین (=عظیمه) باشد؛ زیرا هریک از گرداک های مهین یک افق بالقوه است، مراد از بالقوه این که می تواند افق یک جایگاهی در آن بوده باشد؛ و با چرخش کیهان و آنچه در اوست، جنبش گردون (=فلک) هم از مشرق به سوی مغرب بر میخگاهان (=قطبین) پدیدار است. آنگاه تازیان آغاز «روز» و «شب» را -بر روی هم- نقطه های مغرب ها بر دایره افق فرض کرده اند، پس شباروز در نزد ایشان، از گاه فروشدان خورشید زیر افق تا فروشدان اش باز در فردا می باشد. انگیزه شان هم در این خصوص آن که ماههای ایشان بر مسیر قمر شالوده یافته -که از جنبش های گونه گون آن برآورد شده- است، و آغازش های آنها وابسته به دیدار نوماهی ست- نه با حساب؛ و آن دیدار بگاه فروشدان خورشید و پدیداری اش به نزد ایشان در آغاز ماه است، پس «شب» هم در نزد ایشان پیش از «روز» می باشد؛ و بر این پایه عادت آنان در پیشگزاری شبان بر روزان، هرگاه که آنها را به نامهای هفت روز هفته نسبت می دهند، جاری گشته است.