(جستارهای انسان‌شناختی درباره‌ی پژوهش شهری ،فرهنگ و سیاست شهری)

نویسنده : نعمت‌الله فاضلی 

کلانشهرها را می­توان نامکان­های بزرگ دانست. کم­کم همة کلانشهرها دارند نامکان می­ شوند. نامکان یک معناست اما معنایی که جهت­ گیری نمادین و قطب ­نمایش به هیچ ­جهتی ما را هدایت نمی ­کند. قبله­ اش خودش است.  کلانشهر «جهانشهر» را نمایندگی می ­کند. مکان جایی است که هویت دارد اما نامکان فاقد هویت و نمایندگی تاریخی-فرهنگی است. اصفهان یک مکان است اما لندن یک جهانشهر و نامکان است. به گفتة خانم ساسکیا ساسن، شهرشناس معروف، شهر جهانی با جهانشهر فرق می­ کند. خیلی از شهرها می ­توانند جهانی باشند اما جهانشهر نیستند.  جهانشهر به شهرهایی گفته می ­شود که مرکز ثقل مبادلات و معاملات و بده­بستان­های جهانی ­اند مثل لندن، پاریس، توکیو، نیویورک. اما شهر جهانی شهری است که هرچند  در آن بسیاری از مهاجران و قومیت­ ها هستند و بسیاری شبکه ­های ارتباطی شکل گرفته است، اما مرکز ثقل جهان نیستند گرچه جهانی شده ­اند. در ایران می ­توان گفت مشهد و تهران شهرهای جهانی ­اند اما جهان شهر نیستند. این شهرهای جهانی که در آنها فرودگاه­ها و  بزرگراه­ها و سوپرمارکت­ها و مگامال ­ها و سازمان­های فاقد هویت جهانی شکل می­ گیرد، کم­کم نامکان می ­شوند. نامکان­ها جاهایی هستند که شکلی از روابط اجتماعی خاص در  آنجا به­وجود م ی­آید. نامکان­ها ب ی­معنا نیستند اما بی­هویت ­اند؛ یعنی خیلی امر محلی و هویت محلی را در آنجا نمی ­توان دید.

کلانشهر شکلی است که شهرها در دهه ­های اخیر در جامعة ما درحال تجربه کردن آن هستند. این شکل در همة شهرها هست، حتی در شهرهای متوسط یا کوچک. درون هر شهری، کلان شهرهایی هست و درون همة کلان شهرها هم شهرهایی وجود دارد. کلان شهرها موقعیت­های نامکان­ شدة درون شهرها هستند. شهرهایی که جمعیت شان بیش از یک میلیون نفر است، بیشتر مساعد گسترش نامکان­ شدگی و نامکان ­ها هستند. از این­رو، این شهرها را کلانشهر می­ نامند. چیزی که موقعیت کلانشهرها را مسئله­ مند می­ سازد، همین نامکان­ شدن و گسترش نامکان­ بودگی در روح شهر است. تلاش من در این کتاب این­ است تا روایت­ های تحلیلی از این مسئله ­مندی ­های شهر و کلانشهر ارائه دهم.