(روایتی از مکان‌های فراموش شده جنبش مشروطه در تهران)

نویسنده : حمیدرضا حسینی

این کتاب روایتی است از مکان‌های فراموش‌شده جنبش مشروطه در تهران. این کتاب بر آن نیست تا روایتی تازه و یافته‌هایی نو از مشروطیت ایران را معرفی کند، بلکه قصد دارد تا با آن‌چه در اصلی‌ترین منابع تاریخ مشروطه آمده، از دریچه‌ای متفاوت یعنی «مکان - رویدادها» به این جنبش نگاه کند.

اگرچه مکان‌های تاریخی غالبا با ارزش معماری و هنری‌شان سنجیده می‌شوند، اما بسیاری از مکان‌ها، حتی اگر از نظر معماری بی‌ارزش باشند، به صرف داشتن «روایت» اهمیت دارند. چنین مکان‌هایی به این دلیل که رخدادهای مهمی در آن‌ها نقش بسته یا منسوب به چهره‌های نامدار تاریخی هستند، صاحب روایت‌ و یادآور فرازهایی از تاریخ گذشته هستند.

به باور نویسنده «محدود کردن ارزش مکان‌های تاریخی به جنبه‌های ظاهری و کالبدی آن‌ها، باعث شده تا بخش مهمی از مکان-رویدادها تخریب یا با دگرگونی‌های وسیع روبه‌رو شوند و بر اثر آن، بخشی از اسناد و شواهد تاریخی و عناصر هویت‌بخش شهری برای همیشه از میان برود.» در این میان، «تاریخ‌پژوهان نیز با غفلت از ارزش و اهمیت مکان-رویدادها، ناخودآگاه راه را برای نابودی آن‌ها بازگذاشته‌اند؛ زیرا داستان مکان‌ها در ظاهر آن‌ها هویدا نیست، بلکه باید با پژوهش‌های دامنه‌دار، از لابه‌لای طیف وسیعی از اسناد و مدارک تاریخی استخراج و تدوین شود.»

در این کتاب حسینی تلاش کرده تا به معرفی مکان‌هایی در شهر تهران بپردازد که در فاصله آبان‌ماه ۱۲۸۴ تا مهرماه ۱۲۸۵ شمسی، یعنی از آغاز جنبش تا استقرار مجلس شورای ملی در عمارت بهارستان، شاهد نقش بستن مهم‌ترین رویدادهای جنبش مشروطه بوده‌اند.

او در فصل نخست کتاب با عنوان «تهران و تهرانیان در هنگامه مشروطیت» وضعیت عمومی شهر تهران در ارتباط با جنبش را شرح می‌دهد و مسائلی از قبیل ساختار محله‌ای، مراکز ارتباطی، کانون‌های سیاسی و اجتماعی، گروه‌های مرجع و میزان مشارکت تهرانیان در جنبش را بررسی می‌کند تا ارتباطی منطقی را میان محله‌ها و مکان‌ها با رویدادهای سیاسی برقرار سازد.

سپس در ۱۵ فصل بعدی کتاب به معرفی ۳۸ مکان-رویداد مهم جنبش مشروطه در فاصله زمانی مورد نظر می‌پردازد که اکثر آن‌ها تا امروز باقی مانده‌اند.

نویسنده روایت داستان‌گونه کتاب را به شکلی سامان داده که خوانندگان (به ویژه آن‌هایی که آشنایی چندانی با جنبش مشروطیت ندارند)، علاوه بر آگاهی از سرگذشت مکان-رویدادها، داستان جنبش مشروطه را نیز مرور کنند.