(قرن هشتم هجری قمری)

نویسنده : جهان خاتون

تصحیح و کوشش : پوراندخت کاشانی‌راد ،کامل احمدنژاد

جهان‌ملک‌ خاتون‌، شاعر فارسی‌گوی‌ قرن‌ هشتم‌ و دختر مسعود شاه‌ اینجو که تاریخ‌ دقیق‌ ولادت‌ و وفات‌ او معلوم‌ نیست‌؛ احتمالاً، پس‌ از 725 به‌ دنیا آمده‌ و قطعاً تا 784 زنده‌ بوده‌ است‌ . از 703 تا 758 نیایش‌ شرف‌الدین‌ محمداینجو، پدرش‌ جلال‌الدین‌ مسعود شاه‌ و عمویش‌ شاه‌ شیخ‌ ابواسحاق‌ اینجو، یکی‌ پس‌ از دیگری‌، در شیراز حکومت‌ کردند و جهان‌ملک‌ در زمان‌ حکومت‌ پدر و عمویش‌ در رفاه‌ زیست‌، اما پس‌ از به‌ حکومت‌ رسیدن‌ امیر مبارزالدین‌ ظاهراً منزوی‌ شد و به‌ سختی‌ روزگار گذراند .

ظاهراً پدرش‌ داماد غیاث‌الدین‌ محمد وزیر، پسر رشیدالدین‌ فضل‌اللّه‌ (متوفی‌ 718)، بود (معین‌الدین‌ نطنزی‌، ص‌ 172). جهان‌ملک‌ یگانه‌ فرزند مسعود شاه‌ بود .عبید زاکانی‌ و حافظ‌، که‌ از معاصران‌ جهان‌ملک‌ خاتون‌ بودند، عموی‌ او را مدح‌ کرده‌اند. دولتشاه‌ سمرقندی‌ (ص‌ 289ـ290)، ضمن‌ اشاره‌ به‌ مشاعره‌ و مناظره‌ میان‌ عبید و جهان‌ملک‌ خاتون‌، ابیاتی‌ از هزلیات‌ عبید زاکانی‌ را در باره‌ جهان‌ملک‌ و همسرش‌، امین‌الدین‌ جهرمی‌، که‌ ندیم‌ و به‌ قولی‌ وزیر شیخ‌ ابواسحاق‌ بود، ذکر کرده‌ است‌.

جهان‌ملک‌، از شاعران‌ پیش‌ از خود از سعدی‌، و از شاعران‌ معاصر خود، از خواجوی‌ کرمانی‌ و سلمان‌ ساوجی‌ و به‌ خصوص‌ حافظ‌، تأثیر پذیرفته‌ و غزلهایی‌ به‌ استقبال‌ از حافظ‌ سروده‌ است‌ . در برخی‌ غزلهای‌ جهان‌ملک‌، با اندوه‌ بسیار از مرگ‌ و ناکامی «سلطان‌بخت‌» یاد شده‌  که‌ احتمالاً دختر او بوده‌ که‌ در نوجوانی‌ یا جوانی‌ درگذشته‌ است‌. سلطان‌بخت‌ را گاهی‌ مادر و زمانی‌ معشوق‌ او نیز پنداشته‌اند. نام‌ آخرین‌ همسرِ پدر او نیز سلطان‌بخت‌ بوده‌ است‌ و به‌ نظر می‌رسد که‌ این‌ نامادری‌ جهان‌ملک‌، که‌ از خاندانی‌ متنفذ بوده‌، در دوران‌ سخت‌ زندگی‌ از او حمایت‌ کرده‌ و شاید محبت‌ او سبب‌ شده‌ است‌ که‌ جهان‌ملک‌ نام‌ دختر خود را سلطان‌بخت‌ بگذارد .

نثر مقدمه‌ نیز حکایت‌ از این‌ دارد که‌ نویسنده‌ آن‌ ادیبی‌ پخته‌ و پرورده‌ بوده‌ است‌. اشعار او در زمان‌ خودش‌ نیز شهرت‌ داشته‌ است‌.دیوان‌ جهان‌ملک‌ خاتون‌، با بیش‌ از پانزده‌ هزار بیت‌، از نظر کمّی‌ و کیفی‌ بزرگ‌ترین‌ دیوانی‌ است‌ که‌ از زنان‌ شاعر قرون‌ قدیم‌ در تاریخ‌ ادبیات‌ فارسی‌ برجای‌ مانده‌ است‌. مهارت‌ او بیشتر در سرودن‌ غزل‌ بوده‌ است‌ و تخلص‌ جهان‌ را، اغلب‌ به‌ ایهام‌، در آخر غزلهایش‌ آورده‌ است‌. دیوان‌ او مشتمل‌ است‌ بر چند قصیده‌گونه‌ که‌ برخی‌ از آنها در مدح‌ شاه‌شجاع‌ است‌ ، چند قطعه‌، چند رباعی‌، یک‌ ترجیع‌بند و 413، 1 غزل‌.

در این دیوان اشعار جهان ملک خاتون شاعر قرن هشتم هجری قمری به طبع رسیده است. شاهزاده جهان ملک خاتون از خاندان مشهور اینجو بود که از کارگزاران ایلخانان مغول بودند که گاهی در شیراز و نواحی اطراف نیز به نوعی استقلال دست یافته اند. غزل های جهان بیشتر به شیوه غزلهای سعدی است‌; اما وی از شیوه معاصران خود به خصوص خواجو و حافظ نیز متاثر بوده است.