(گزیده جراید و مطبوعات : وقایع اتفاقیه ،روزنامه ایران ،حبل‌المتین کلکته ،رعد و …)

مقدمه ،گردآوری : مسعود کوهستانی‌نژاد

چهارمین کتاب از سری نخست مجموعۀ پژوهش‌های ایران فرهنگ با عنوان «بلوچستان در عصر قاجار» به گزیدۀ اخبار، گزارشات و مدارک سیاسی و اقتصادی مندرج در جراید و مطبوعات آن دوران اختصاص دارد.

بلوچستان عصر قاجار یکی از پرتلاطم‌ترین ادوار تاریخ این سرزمین است. اهمیت ژئوپولتیک ایران در این دوران به عنوان بخشی از سرزمین حائل میان منافع بریتانیا و تهدید روسیه، مرزهای شرقی ایران را به عرصۀ مخاصمت سیاسی میان قوای داخل و خارج از یک‌سو و کشمکش‌ها و تلاطمات داخلی بدل کرده بود. در این میان سرزمین‌های شرقی و به‌ویژه اراضی بلوچستان اهمیت ویژه‌ای داشت تا آنجا که بیش از هر نام دیگری از میان ایالات و ولایات ایران و ایالات شرقی به چشم می‌خورد و به گوش می‌رسید. ریشۀ این اهمیت را باید در موقعیت استراتژیک هند برای امپراتوری بریتانیا یافت. در میان سرزمین‌های وابسته به این امپراتوری که امروزه آنها را سرزمین‌های فرادریایی بریتانیا می‌نامند، هند مهم‌ترین مستعمره بود و از آن به عنوان «نگین تاج بریتانیا» یاد می‌شد. در چنین شرایطی پاسداری از این ثروت مهم مستلزم تمهیدی بود و بریتانیا را بر آن می‌داشت تا میان منافع خود در هندوستان با روسیه سرزمین حائل ایجاد کند. احداث خط تلگراف هندواروپایی به همین دلیل تسریع شد به‌ویژه پس از عهدنامۀ آخال و انضمام مرو به روسیه که تهدیدی برای مرزهای هند به شمار می‌رفت، انگیزۀ تشکیل سرزمین حائل اهمیت بیشتری یافت. این دوران مصادف با عصر ناصری و پرتلاطم‌ترین دوران تاریخی بلوچستان نیز هست.

گزیدۀ اسناد این مجموعه از سال‌های نخست سلطنت ناصرالدین‌شاه آغاز می‌شود و تا روی کار آمدن سردارسپه در ۱۲۹۹ خورشیدی پیش می‌رود. تقسیم‌بندی محتوای رسانه از طریق طبقه‌بندی تاریخی، دسته‌بندی موضوعی یا ترکیب این دو صورت می‌گیرد و این مجموعه بر اساس شیوۀ اخیر مدون شده است؛ به این معنا که افزون بر رعایت توالی تاریخی، تقسیم‌بندی‌های متنوع موضوعی محتوای مطبوعات دربارۀ بلوچستان این دوران را از یکدیگر تفکیک کرده است.