(سه مقاله و یک مصاحبه از امارتیا سن و جان رالز)

گزینش و ترجمه : حسن فشارکی

کتاب «خرد در سه حوزه» شامل سه مقاله و یک مصاحبه است. دو مقاله از آمارتیا سن فیلسوف و اقتصاددان هندی تبار بریتانیایی، که صدها مقاله و کتاب درباره مسائلی از قبیل توسعه، فقر، آزادی، برابری و … نگاشته و برخی از آنها را مترجم کتاب پیش رو به فارسی برگردانده است. مقاله سوم این اثر را فیلسوف و اقتصاددان شهیر آمریکایی جان رالز به رشته تحریر درآورده است. مصاحبه کتاب نیز یکی از مصاحبه های اوست که در سال های آخر عمرش انجام شده است. مضمون مشترک همه این مطالب اما خرد و کاربرد آن در زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است؛ خردی که در چارچوب آزادی تحقق می یابد و سپس به رشد و گسترش آزادی کمک می کند. پیام کتاب گزینش آزادی انسان در چارچوب خرد و در عین حال رشد خرد در فضایی آزاد است. «آمارتیاسن» در بخشی از مقاله «عقلانیت و آزادی» می نویسد:

« هدف این مقاله مقدماتی بیان نکاتی است انگیزشی و همچنین خودبنیاد درباره ی گوهر عقلانیت و آزادی تا بتوان مقالات این کتاب را در چشم اندازی به هم مرتبط درک کرد. در واقع، بسیاری از این مقاله ها به ویژه به بررسی ماهیت، مشخصه ها ودلالت های دریافت بدیل از عقلانیت و آزادی می پردازند. البته هر دو انگاره ی متمایز را می توان جدا از هم بررسی کرد، ولی مفاهیم عقلانیت و آزادی از یکدیگر مستقل نیستند. من، در این مقاله ی مقدماتی، در مورد هریک توضیح خواهم داد ولی به وابستگی متقابل آنها هم خواهم پرداخت. مقاله ی مقدماتی دیگری که در بخش یک درج شده، یعنی «امکان گزینش اجتماعی»، در حقیقت یک بحث مقدماتی «بازیافته» است: قبلا در سخنرانی نوبل من که در دسامبر ۱۹۹۸ در استکهلم ایراد شد به کار رفته است. این مقاله به ویژه به بررسی الزامات گزینش اجتماعی عقلانی، از جمله ادعاهای آزادی در مقام دلیلی اجتماعی، می پردازد. همچنین خلاصه ای از تاریخ نظریه گزینش اجتماعی را از مبدأ رسمی آن یعنی ریاضیدانان فرانسوی نظیر کندرسهو بوردا گرفته تا تولد مجدد و پرشور آن، از طریق آثار کنث آرو در نیم قرن گذشته، و سرانجام تا پویایی رشته ای به نام نظریه ی گزینش اجتماعی طی چند دهه ی اخیر (که عمدتا توسط آثار پیشتازانه ی ارو و چالش هایی که او پیش کشید) را شرح می دهد. مضمون عقلانیت برای رشته نظریه گزینش اجتماعی جنبه ای کاملا محوری دارد.

او در توضیح مفهوم عقلانیت نیز می نویسد: عقلانیت در اینجا، اجمالاً به معنای شیوه مشروط کردن گزینش های اعمال و همچنین اهداف، ارزش ها و اولویت های شخص به موشکافی مستدل است. به جای آنکه عقلانیت را بر حسب نوعی شرایط صورت بندی شده، که در ادبیات مربوطه آمده، تعریف کنیم در اینجا بر حسب تفسیری بسیار کلی تر، که همان مشروط کردن گزینش های شخص به الزامات عقل است، تعریف می کنیم.»