(و تحولات سیاسی - اقتصادی خلیج‌فارسی در نیمه‌ی دوم قرن سیزدهم هجری (1870-1920م))

نویسنده : حبیب‌الله سعیدی‌نیا

با تحولاتی که از قرن نوزدهم به بعد در اروپا اتفاق افتاد، اروپاییان به تجارت خلیج فارس توجه کردند. تنها رودخانه قابل کشتی رانی ایران و خلیج فارس نیز رودخانه کارون بود که به دلیل موقعیت خاص ژئوپولیتیکی و تجاری ای که داشت از نیمه اول قرن نوزدهم توجه سیاحان و نمایاندگان سیاسی انگلستان را به خود جلب کرد. بنا براین، دولت در صدد آزادی کشتی رانی کارون بر آمد؛ و سرانجام اگرچه ناصرالدین شاه فرمان آزادی کشتی رانی کاروان را در سال 1306 ق/ 1888 م صادر کرد و این رودخانه به روی همه کشتی های تجاری خارجی گشوده شد، دولت انگلستان به دلیل داشتن ابزار سیاسی- اقتصادی لازم توانست تجارت خلیج فارس و به خصوص کارون را در انحصار بگیرد.
با گشایش کارون به روی کشتی های خارجی و با توجه به دامنه وسیع تجارت کارون در حوزه های ملی، منطقه ای و بین المللی در نتیجه، تجارت خارجی و داخلی ایران در حوزه خلیج فارس رونق بیشتری پیدا کرد و به تغییر چهره اقتصادی مناطق کرانه ای خلیج فارس و به خصوص خوزستان منجر شد.
با ورود نفت به عرصه اقتصادی و تجاری ایران و خلیج فارس، کم کم از اهمیت تجاری کارون کاسته شد و از آغاز جنگ جهانی بع بعد، با توجه به تحولاتی که در جهان و نیز داخل انگلستان و ایران اتفاق افتاد، نفت برای انگلستان سود فراوانی داشت و جایگزینی تجارت کارون شد و پس از آن با گسترشخطوط راه آهن، کارون اهمیت تجاری خود را از دست داد و بیشترین حمل و نقل کالا و مسافر از طریق راه آهن انجام شد.