(سازندگان جهان ایرانی - اسلامی 11)

نویسنده : تمیمه بیگم دائو

   ترجمه : پویا هیبت‌اللهی

کتاب پیش رو، جلد یازدهم از مجموعه سازندگان جهان ایرانی-اسلامی، اثری است مستند که با بهره گیری از منابع تاریخی معتبر به نگارش درآمده و زندگی و اندیشه ی یکی از علمای شیعه ی امامی را که از پیشروان زمان خود بود و لقب مفید به او اتلاق شده است ترسیم می کند. ایشان در اواسط قرن چهارم هجری زندگی می کرد و در گسترش فرقه امامیه برای عقل ورزی بشر نقشی ویژه ایفا کرد. این اثر تلاش دارد تا نشان دهد چگونه کلام و فقه شیعه در رقابت با کلام و فقه سنی و کلام و فقه عقل گرای شیعی در تقابل با کلام و فقه اخباری شیعی شکل گرفت و شیخ مفید چه نقشی در این میان ایفا کرد.

کتاب حاضر به قلم متخصص تاریخ اسلام و از پژوهشگران دپارتمان تاریخ در SOAS به نگارش درآمده است.

گزیده ای از کتاب :

امام در امامیه فردی بود فراتر از معصومی که به سوی آموزه و شریعت اسلامی راهبری می کند (به بیان دقیق تر، تا اواخر قرن سوم/نهم، سرانجام به جایی رسید که این چنین باشد). او پیوند میان خدا و بشر بود یا، آنچنان که امامیان مطرحش کردند، او حجت خدا در زمین بود. از این رو، این که امامیان پذیرفتند که کل ارتباط میان امام و امتش به پایان رسیده است، مستلزم آن نبود که نهاد امامت را زائد بدانند. بالعکس، آنان همچنان از لزوم وجود امام و نیز از تصدیق امام (در حال حاضر غایب) زمان دفاع می کردند. درواقع، صورت بندی خاص آموزه امامیه درباره امام دوازدهم، مهدی، تا اندازه زیادی با تاکید بر این امر روشن می شد که امامیان آغازین با نیازی دائمی به امام برحق شناخته می شدند: مهدی ممکن است غایب باشد اما وجود او در زمین ادامه دارد.

پیش از مفید، علمای امامی مایل بودند که تقریبا یکسره از قرآن و احادیث پیامبر و ائمه برای ضرورت امامت دلیل بیاورند. بر طبق یکی از احادیث امامیه که عموما بیش از همه مورد استناد قرار گرفته است، «زمین هرگز نمی تواند خالی از حجت باشد. اگر هر آینه از حجت تهی می شد، نابود می گشت و هرکه بر روی آن است فرو بلعیده می شد». مطابق با قول روایت شده ای از پیامبر، «هرکه بی آن که امامش را تصدیق کرده باشد بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است». (این گفته را دیگر مسلمانان به رسمیت شناختند، اما به تفسیر آن به نحوی متفاوت گرایش داشتند، مثلا در این معنا که هرگاه امام به راستی راشدی وجود داشته باشد، بایستی به رسمیتش شناخت. عصر جاهلیت به دوره ما قبل اسلام باز می گردد، هنگامی که اعراب یا به طور کلی مردم «از خدا بی خبر» بودند). امامیان آیه ای از قرآن را که در آن مومنان به اطاعت از خدا، رسول و «اولی الامر منکم» توصیه شده اند، دلیلی دیگر بر ضرورت امامت تفسیر کردند.