(مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه)

نویسنده : رودی مته

   ترجمه : مانی صالحی‌علامه

موضوع اصلی این کتاب مواد مخدر و مشروبات سکرآورمی باشد، هم موارد بومی مانند تریاک و شراب و هم محصولات وارداتی مانند چای، قهوه و تنباکو. محصولاتی که همه جوامع بشری در طول تاریخ از آنها استفاده کرده و حتی در موارد بسیاری به سو استفاده از آن ها روی آورده اند و گروهی از مردمان بیمارگونه به آن مواد اعتیاد پیدا کردند. نویسنده علاوه بر کاربرد هریک از این مواد و آداب و رسوم اجتماعی مرتبط با آنها، تاثیر الگوهای متغیر تجارت بین المللی در ارتباط با عرف رایج پیرامون آن ها را از صفویه تا قاجاریه بررسی کرده است.

گزیده ای از کتاب :

اگرچه پیچیدگی های فطری در مورد شراب هرگز حل نشد، حل آن غیر ممکن بود، جایگاه آن در جامعه طی دوران صفویه به طور قابل ملاحظه ای تغییر کرد. در حالی که مجالس باده گساری و عیاشی مهار گسیخته ی شاه اسماعیل بسیار مفصل و پرجنجال  و کاملا آشکار بود، رفتار پادشاهان بعدی از افراط در باده گساری تا خودداری کامل در نوسان بود که نمایانگر تحول حکومت صفوی از یک واحد سیاسی صحراگرد که عمیقا تحت تاثیر آئین های مشرکانه است، به دولتی یکجانشین که با اعتقادات مذهب رسمی ظاهرا در انطباق است. شراب که ریشه های محکمی در پادشاهی الوهی در جهان قبل از اسلام و محیط شمنی استپ های آسیای مرکزی داشت، در ایران اوایل صفوی همراه همیشگی مراسم آئینی بود. تحول آن از مصرف آزادانه و قاطعانه به لذتی پنهانی که گاه با احکام سیاسی است: جامعه ای که تجلیل و گرامی داشت دیونیسیوسی آن از هاله مقدس شاهی که حتی از احکام الوهی فارغ و آزاد بود، خیلی زود با واقعیت تکان دهنده ی شکستی نظامی مواجه شد و پس از آن  به تدریج خود را از بندهای نگهدارنده اش جدا کرد تا در مسیر انطباق ظاهری هرچه بیشتر با قوانین دینی پیش برود.

گرایش به هشیاری (دوری از الکی) شاه پس از سقوط اصفهان  به شدت تقویت شد. هم افغان ها و هم افشاریان، بخشی از مشروعیت شان را از معرفی خود به عموان پادشاهانی هشیار و نیرومند با زندگی پاک و سالم در تضاد با پادشاهان ضعیف  و بیمار و فاسد اواخر صفویه کسب می کردند. پس از دوره زندیه با تصویر شادخواری و خوش گذرانی اش، دوران قاجاریه تغییر بیشتری را نشان می دهد. پادشاهان قاجار که فاقد مشروعیت الوهی صفویان بودند  و از اصول عقاید  هزاره باور پرشور و هیجان آنها فاصله زیادی گرفته بودند، باده نوشی در ملا عام را به کلی کنار گذاشتند  و شکل های متفاوت و معتدل تری را برای آداب و تشریفات برگزیدند.