نویسنده : ناصر علیزاده و ...

کتاب پیش رو حاصل پژوهش و تحلیل های گوناگون و متعدد در زمینه نظریه های ادبی است که با رویکردی آموزشی به نگارش درآمده و مجموعه ای از نمونه های روشن گر و مثال های نو را به جهت درک بهتر مفاهیم و مطالب ارائه شده در اختیار گذاشته است. این اثر در سه فصل تالیف شده؛ فصل نخست که بوطیقای زیباشناسی نام گرفته به شرح نظریه های مربوط به استتیک از افلاطون تا مکتب پارناس روی آورده، فصل دوم با عنوان نظریه های شکل گرا مجموعه ای از نظریه های مطرح شده از روسیه تا شیکاگو در باب فرم و ساختار را در برگرفته و نگاهی به پسامدرنیسم نیز دارد و در نهایت فصل سوم که نظریه های مرتبط با معنا، جنسیت و روان نام دارد به سه نظریه بزرگ و مهم هرمنوتیک، فمینیسم و آرکی تایپ پرداخته است.

گزیده ای از کتاب :

فرمالیست ها به تحلیل متن ادبی دست زدند و عناصر ادبی و زبانی را با توجه به فرم و شکل آثار بررسی کردند. از نظر آنان «شعر، فرمی از زبان است که مشخصه اش جهت گیری به سوی فرم خودش است. شعر بیش از هرچیز مجال می دهد تا خود زبان را با روشی نو بشناسیم. این که زبان به چه چیزی ارجاع می دهد -چه چیز را منتقل می کند- در درجه دوم اهمیت قرار دارد».

نظریه فرمالیسم ترکیبی از نظریه های یاکوبسون، شکلوفسکی، توماشفکسی، یاکوبنسکی و چند نفر روس دیگر است که تمرکز جدی و همه جانبه آن ها در نقد، توجه مطلق و انحصاری به خود اثر ادبی، بدون دخالت دادن پیش زمینه های اجتماعی، سیاسی، روانی، فرهنگی و غیره است.

اساسا فرمالیست های روس در ساختار شناسی با صناعات ادبی سروکار داشتند؛ یعنی تلاش می کردند با تحلیل و توصیف عینیت گرایی به شناسایی ماهیت ویژه و مخصوص ادبیات دست بزنند. جهت گیری آنان معطوف به تاریخ، محتوی، خاستگاه، آثار و هم چنین پیام آثار نبود؛ چرا که آن ها چنین می اندیشیدند که «هنر امری خود آیین است: فعالیتی جاودانه، خودگردان و پایدار است؛ که هیچ چیز جز بررسی آن بر مبنای حد و مرزهای خودش، نمی تواند تشریحش کند».

فرمالیست های اولیه معتقد بودند ادبیات چیزی جز زبان نیست و به آن به عنوان یک امر کاملا زبانی می نگریستند و با علم زبان شناسی به سراغ زبان ادبی رفتند؛ در همین راستا تاکید و تمرکز خود را بر فرم آثار قرار دادند و محتوا را از ارزش ساقط کردند. با این استدلال، ادبیات فرم محض است. بنابراین تاکید ویژه فرمالیست های اولیه بر اصل «استقلال ادبی» بود که البته اندکی بعد، از توسل بی چون و چرا بدان دست برداشتند. از منتقدان برجسته فرمالیسم می توان به تروتسکی و کتاب او یعنی ادبیات و انقلاب نام برد. او فرمالیست ها را از این که در بررسی و نقد، آثار را خالی از عناصر اجتماعی و محتوایی و محدود به شکل و صورت و روساخت و اصوات و هم صدایی ها می دانستند، محق نمی دانست.