(نگرشی تازه به امپراتوری سلوکی)

نویسنده : سوزان شروین-وایت ،آملی کورت

    ترجمه : حمیدرضا پیغمبری ،مریم شفیعیان

اثر حاضر از معدود آثار مستقل دربارۀ تاریخ امپراتوری سلوکی است که به زبان فارسی منتشر می‌­شود. سلوکیان (۶۳-۳۱۲ق.م.) گروهی از جانشینان اسکندر بودند که امپراتوری گسترده­ای در جنوب­غربی آسیا تشکیل دادند و بخش بزرگی از قلمرو آنها را ایالت­‌های ایرانی تشکیل می­‌داد. این امپراتوری در زمان نخستین پادشاهان آن یعنی سلوکوس یکم و آنتیوخوس یکم بهره­‌مندی­‌های نظامی بزرگی داشت. اما اندکی پس از مرگ آنتیوخوس یکم روند استقلال بلخ و پارت در شرق آغاز گردید و این علاوه بر ایالاتی چون پارس و ارمنستان است که آغاز استقلال آنها از سلوکیان تاکنون به­‌خوبی مشخص نشده است. ماد نیز به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم شده بود؛ ماد کوچک (آذربایجان) را خاندانی ایرانی اداره می­‌کردند و در ماد بزرگ هم با وجود آن که همدان از نظر اداری، مرکز «ساتراپی­‌های علیا» به­‌شمار می‌رفت، شورش‌هایی ضد دولت مرکزی رخ می­‌داد. افزون بر این، سلوکیان در غرب هم دو دشمن نیرومند داشتند: یکی دولت بطلمیوسیان مصر که درواقع همتای آنها در این گوشه از قلمرو سابق اسکندر بود و جنگ­‌های مداوم این دو که به جنگ­‌های سوری معروف است، با موفقیتی نهایی برای هیچ­‌یک همراه نشد. دیگری دولت روم که سرانجام به عمر دودمان سلوکی خاتمه داد. اما نکتۀ مهم اینجاست که دودمان سلوکی با وجود این مشکلات، تا زمان سقوطشان در انطاکیه (۶۳ق.م.)، ۲۵۰سال دوام آوردند. بنابراین، می­‌توان با نویسندگان این کتاب هم­‌نظر بود که امپراتوری سلوکی آنچنان که سابقاً تصور می­‌شد، ضعیف و ناپایدار نبوده است. سلوکیان وارث قلمرویی بودند که به­‌وسیلۀ هخامنشیان به­‌خوبی سازماندهی شده بود و خود آنها نیز از طریق رسمی مبتنی بر حمایت اقتصادی و دینی از شهرها، روابطشان را با رعایا تقویت می­‌کردند. اما اتّکای آنها بیش از همه بر پایۀ نیروی نظامی ورزیده و پرشمار بود و افزون بر این، شهرهای خودمختار یونانی­‌مآب که با عنوان کلنی (مستعمره‌نشین یا مهاجر­نشین) از آنها یاد می­‌شود، نیز پایگاه­‌های مهمی برای این حاکمان به­‌شمار می­‌آمدند.

این کتاب، اثری جامع دربارۀ تاریخ سلوکیان است. نویسندگان کتاب به تأسی از طرح موفق کارگاه تاریخ هخامنشی دانشگاه خرونینگن با یکدیگر همکاری نموده‌­اند. آنها در این اثر به­‌طورکلی، در دیدگاه­‌های پیشین دربارۀ امپراتوری سلوکی تجدیدنظر کرده­‌اند. این دیدگاه تازه، امپراتوری سلوکی را حتی پس از شکست آنتیوخوس سوم از رومیان، دارای ساختاری منسجم و حاکمیتی مقتدر و توانمند معرفی می­‌کند. این دیدگاه، شکست­‌های گاه و بیگاه سلوکیان از غلاطیان، دولت پرگام و بطلمیوسیان را کم‌اهمیت تلقی کرده و نقش دودمان­‌های محلی چون پادشاهان پارس، بلخ و ارمنستان را ناچیز ارزیابی می­‌کند. نویسندگان اثر نسبت به اشکانیان هم نگرش مثبتی ندارند. با این­‌حال، در این کتاب به شکلی قابل تحسین تلاش شده است دیدگاه سابق که مبتنی بر بزرگ­نمایی تمدن یونانی و تأثیرات تمدنی دورۀ یونانی‌مآبی بر شرق بود، رد و یا تعدیل شود و بر استمرار میراث شرق باستان، به‌­ویژه هخامنشیان، در ساختار سیاسی و اداری دولت سلوکی نیز تأکید شده است. یکی از مزایای این کتاب این است که به­‌جای تمرکز کردن بر مرزهای غربی و جنگ‌­های سلوکیان و بطلمیوسیان، به نواحی شرقی مانند بابل و ارمنستان و حتی هند توجه دارد که اهمیت آگاهی از تاریخ و تمدن­‌های باستانی این سرزمین­‌ها برای درک بسیاری از مسائل فرهنگی و سیاسی ایران باستان بر کسی پوشیده نیست. مطالب کتاب به­‌طور کلی بر تحلیل مسایلی چون ساختار اداری، ایدئولوژی پادشاهی و یونانی­‌مآبی متمرکز است و به روایت رویدادهای سیاسی و جنگ­‌ها نمی­‌پردازد. اطلاعات تاریخی این کتاب از خلال طیف وسیعی از منابع کتیبه‌ای و باستان­شناختی گردآوری شده و نویسندگان برخلاف تاریخ­‌پژوهان پیشین فقط بر متون کلاسیک یونانی تکیه نکرده‌اند. (برگرفته از مقدمه مترجمان)