نویسنده : آگاثیاس

    ترجمه : محمود فاضلی‌بیرجندی

تاب «تواریخ» آگاثیاس از سرچشمه‌های ناب تاریخ، و به سخنی از سرچشمه‌های کلاسیک تاریخ باستان است. وی این کتاب را به روز و روزگار‌ پختگی و کمال خویش نوشته است. آگاثیاس تواریخ را در پنج کتاب سامان داده و گمان می‌رود که پایان تواریخ، پایان زندگی تاریخ‌نگار بوده است. آگاثیاس تاریخ‌نگاری اهل میرینیا بود، در آسیای صغیر یا ترکیه امروزی که در روزگار باستان، قلمرو امپراتوری روم خاوری بود. تاریخ زندگانی او درست دانسته نیست، اما گمان می‌رود که پیرامون سال 532 م. زاده شده است. تاریخ درگذشت او هم، هم‌چون تاریخ زادنش، دانسته نیست. نویسنده در این گاه‌به‌گاه به دیگرگشت‌های اجتماعی و نیز برخی رویدادهای فکری نگریسته است. شاید از این دسته آگاهی‌ها یکی نمونه برجسته آن باشد که از دلبستگی خسرو، شاهنشاه پارس به فلسفه و دوستی او با فیلسوفان آورده است. می‌نویسد که خسرو با نوشته‌ها و آرای افلاطون و ارسطو از راه گردانیده‌های آثار آنان به زبان پهلوی خوب آشنا بوده است.
پیش‌تر در برخی از منابع نشان‌هایی جسته و گریخته از این باره دیده‌ایم. اما این جا نخستین بار است که تاریخ‌نگاری رومی از آن گزارش داده است. دیگر گزارش آگاثیاس از برخی آداب و رسوم زرتشتیان است که ای بسا باب پسند زرتشتیان نباشد اما داستانی است و گواهی است از آن چه رومیان روزگار ساسانیان در باره زرتشتیان می‌دانسته‌اند.