نویسنده : گریگور آکنرتسی

   ترجمه : گارون سارکسیان

گریگور آکنرتسی مورخ ارمنی سده سیزدهم میلادی است. او در سال‌های نخـست آن سـده در ارمنستان به دنـیا آمد. ‏سپـس، در حـدود سال 1265م به قلمروحـکومت ارمنی کیلیکیـه رفت و به سلک راهبـان صومعـه آکنر درآمـد. از این ‏رو، به آکنـرتسی (اهل آکنر) شهـرت یافـت. از زندگی او آگاهی چندانی در دست نیست. آنچه می‌دانیم نیز از ‏لابه‌لای نوشته‌هایش به دست آمده است. گریگور معاصر دو مورخ دیگر ارمنی، وارتان آرولتسی و گیراگوس ‏گاندزاکتسی، بوده و هر سه از شاگردان روحانی برجسته‌ای به نام وارداپت واناکان بوده‌اند. ‏
گریگور آکنرتسی در 1273م کتابی به نام تاریخ قوم تیرافکن نوشت که در سده‌های بعد به تاریخ ‏تاتارها نیز شهرت یافت‏.(1) مورخان قدیم ارمنی مغولان را تاتار می‌نامیدند و چون سلاح اصلی ایشان تیر و کمان ‏بود آنان را قوم تیرافکن نیز نامیده‌اند. این کتاب منبع مهمی از دوران حکومت مغولان در ارمنستان است و به ‏شرح پیدایش حکومت مغولان، آداب و رسوم آنان و مناسبات دولت ارمنی کیلیکیه با مغولان و همسایگان در ‏سال‌های1220ـ1273م می‌پردازد. از رویدادهای مهمی چون حمله مغولان به قفقاز جنوبی، یعنی اران و ‏گرجستان و ارمنستان، جنگ با سلجوقیان روم (1243م)، تصرف بغداد به‌دست هلاکوخان (1258م)، شکست ‏مغولان از سلطان مصر (1260م)، حمله مصریان به کیلیکیه (1266م) و … گزارش‌هایی ارزنده ارائه می‌دهد.‏

دولت ارمنی کیلیکیه (1080ـ 1375م) در جایی بیرون از مرزهای تاریخی ارمنستان، در ساحل شمال شرقی ‏دریای مدیترانه، تشکیل شد. این دولت در صد سال نخستین پیدایش خود امیرنشینی بود که به دست اشراف ‏نظامی ارمنی اداره می‌شد اما از 1198م تبدیل به دولتی پادشاهی شد و از آن پس، تأثیری مهم در مناسبات ‏سیاسی و اقتصادی منطقه داشت. تاریخ گریگور آکنرتسی در واقع بخشی از تاریخ دولت ‏کیلیکیه و رویدادهای مرتبط با آن است. ‏

گریگور آکنرتسی شرح رویدادها را از آدم و حوا و اخراج آنان از بهشت آغاز می‌کند. ‏سپس، به تبارشناسی تاتارها (مغولان) می‌پردازد. او می‌کوشد نسب معتبری به تاتارها بربندد. از این رو، آنان را ‏برآمده از شخصیت‌هایی چون هاجر (مادر حضرت اسماعیل، نیای عرب‌ها)، قطوره (همسر دیگر حضرت ابراهیم) ‏و عیسو (نوه حضرت ابراهیم) می‌داند.او واژه تاتار را به تیز و سبک معنی کرده  (فصل1).‏(2)

آکنرتسی در فصل دوم از چنگیزخان و چگونگی به قدرت رسیدن وی سخن می‌گوید. در اینجا، افسانه‌ای می‌آورد ‏که گویا مغولان درباره خود ساخته‌اند. می‌نویسد روزی به فرمان خداوند فرشته‌ای در هیئت یک عقاب پرطلایی ‏بر چنگیز، که سالار مغولان بود، آشکار شد و با لفظ و زبان ایشان با وی سخن گفت. در اینجا بود که آن ‏فرشته عقاب‌نما چنگیز را قایان یا خان نامید و فرمان‌های خداوند را به او داد که مغولان یاساق گویند.