نویسنده : مسعود کوهستانی‌نژاد

در باور عمومی مفهوم انقلاب مشروطه با مفهوم انقلاب سیاسی که از اواخر سال ۱۳۲۳ قمری(۱۲۸۴خورشیدی) در ایران آغاز شد و در نهایت به پیروزی آن در ربیع‌الثانی ۱۳۲۴ قمری ( ۱۲۸۵ خورشیدی) انجامید، عجین است. ولی سلسه وقایع مزبور، تنها وجه سیاسی انقلاب مشروطه است و نه کلیت آن. انقلاب مشروطه، یک انقلاب عظیم فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود که ظهور وجه فرهنگی آن مقدم بر پیروزی وجه سیاسی آن است. در دوره چهارجلدی «مشروطیت ایران و رمان خارجی» که پاره‌ای از مجموعه بزرگتر «مجموعه ادبیات عصر مشروطیت» است، سیر آشنایی ایرانیان با تحولات ادبی دنیای جدید، و تغییر ذائقه ادبی در سالیان پیش و پس از انقلاب مشروطیت، دیده می‌شود. دوره چهارجلدی مشروطیت ایران و رمان خارجی مشتمل است بر: ۱- کلبه هندی نوشته برناردن دسن پیر، ترجمه ذکاء الملک فروغی. ۲- مهر فرزندی، نوشته آدلف دِ اِنِری، ترجمه حبیب­الله عین­الملک، ۳- جاسوس لنگ، نوشته  ولیام والتسن، ترجمه ع. هاشمی حائری. ۴- آخرین روز یک محکوم، نوشته ویکتور هوگو، ترجمه نصرالله فلسفی. ۵- سرگذشت یک محکوم، نوشته آلفرد هرمان، ترجمه یوسف اعتصامی اعتصام الملک. ۶- شهر کوران، نوشته ح. ج. ولز، ترجمه رضا کلانتری. ۷- همر و ایلیاد، ترجمه محمود عرفان. ۸- خانم دریا، نوشته والتر اسکات، ترجمه سید محمد سعیدی.۹- ماگدولین، نوشته آلفونس کار، ترجمه سید محمدرضا سعیدی. ۱۰- گرازیلا، نوشته لامارتین، ترجمه محمدعلی گلشاییان.