(خوانشی دولت‌شهری از تراژدی یونانی)

نویسنده : محمد رضایی‌راد

رهیافت سیاسی تراژدی را بیش از هر تراژدی‌نویس دیگری می‌باید در درام‌های آیسخولوس و رویکرد او به دولت‌شهر جست‌وجو کرد. گفتار دولت شهری بلیغ‌ترین و فصیح‌ترین صدای خود را در تراژدی‌های او آشکار می‌کند. دولت شهر برای آیسخولوس نمود عالی‌ترین دستاورد مدنیت و تمدن است، اما رویکرد او در این گفتار دولت‌شهری رویکردی استعلایی است، زیرا دولت‌شهر و نهادهای دموکراسی تنها نمود مدنیت و رشد تمدن نیستند، بل ارمغانی الاهی‌اند. رویکرد استعلایی آیسخولوس اما با یک قوس نزولی به دولت شهر آتن بازمی‌گردد و آن را تکمیل می‌کند. بنابراین هر آن چیزی که این مدنیت را تهدید کند نه تنها با جهان ماقبل تمدن پیوند دارد، بل از اساس با الاهیات هلنی در تعارض است. با این حال رویکرد او ستیزه‌جویانه نیست. راه‌حل همیشگی آیسخولوسی جذب عناصر تهدیدکننده و استحاله‌ی آن در ساختمان دولت شهر است؛ راه‌حلی که البته هرگز از چارچوب تراژدی‌هایش فراتر نرفت، زیرا نه دولت شهر آتن چنین مدارایی داشت و نه سویه‌های معارضش هرگز تن به چنان استحاله‌ای دادند. با این حال تراژدی‌های او سرودی شکوهمند و فخیم بودند در ستایش و تبلیغ دولت شهر. از این رو «آیسخولوس مبلغ» بهترین عنوانی است که می‌توان برای او یافت.