نویسنده : نظامی گنجوی

به کوشش : وحید دستگردی

«نظامی گنجوی» با نام کامل «جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید»، از شاعران و داستان‌سرایان معروف ادبیات فارسی است. از زندگی‌ این شاعر اطلاعات زیادی در دست نیست. نژاد و ملیت نظامی و خانواده‌ی او یکی از معماهای زندگی این شاعر بزرگ است. برخی از منتقدان معتقدند که پدر نظامی در واقع از اهالی عراق بوده و گروهی دیگر او را از اهالی فراهان یا تفرش می‌دانند. در رابطه با زندگی‌ خود شاعر هم وضعیت همین است. تمام اطلاعات موجود، از دل ابیات یا گفته‌ها و شنیده‌هایی در طول تاریخ از او به جا مانده است. با این حال «وحید دستگردی» که روی زندگی نظامی تحقیقات زیادی انجام داده معتقد است که زادبوم نظامی همان شهر گنجه است، اما به دلیل این که در تمام آثارش عراق را ستایش کرده و همواره به دیدار عراق می‌رود، عراقی‌الاصل بودن او مسلم است.

تاثیر آثار نظامی در شعر و ادب فارسی تا حدی است که او را با نام پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات فارسی هم می‌شناسند. مهارت او فقط شناخت کامل زبان فارسی و داستان‌سرایی نبود. او در نجوم، فقه، علوم اسلامی و زبان عربی هم دانش بالایی داشته است. در زبان فارسی پیش از نظامی هم وجود داشته، اما این نظامی بود که توانست جایگاه ویژه‌ای در ادبیات غنایی ایران ایجاد کند. نظامی سی سال از عمر خود را برای سرودن مجموعه اشعارش به نام «خمسه» یا «پنج گنج» صرف کرده است. این مجموعه شامل پنج مثنوی بزرگ است. «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر» و «اسکندر نامه» پنج اثر بزرگ این مجموعه هستند. علاوه‌بر پنج گنج بزرگ نظامی، از این شاعر دیوانی از اشعار هم باقی مانده است. بیشتر این سروده‌ها شامل قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات هستند که جایگاه ویژه‌ای در شعر و ادب فارسی دارند. نظامی به‌خاطر سرودن منظومه‌های عاشقانه معروف است. اما حکمت و پندهای ظریف و اندیشمندانه‌ای در اشعارش پنهان است. او مخاطبانش را دعوت به تفکر و تعمق در اشعارش می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد رمز و رازهای پنهان در کلمات را درک کنند. حتی پیام‌های فلسفی هم در آثار نظامی وجود دارد که در بطن داستان‌ها بیان می‌شود. تنها تفاوت پیام‌های این شاعر بزرگ در این است که به جای اصطلاحات تخصصی و سنگین اهل فلسفه، از زبانی ساده و روان برای بیان این مفاهیم استفاده می‌کند. او بیش از همه چیز روی دم را غنیمت شمردن و زودگذر بودن دنیا و زندگی تاکید می‌کند. از دید این شاعر بزرگ، دنیا و متعلقات آن را باید در همین چند صباح عمر دریافت و از آن بهره برد.