نویسنده : خسرو شاکری

تاکنون داستان ارانی را هیچ گاه از دید تاریخ نگفته‌اند، بل با اهداف خاص از زاویه‌ی اففسانه پردازی روایت کرده‌اند، چه آنانی که او را کمونیست معرفی کرده‌اند و چه آنانی که کوشیده‌اند او را از اتهام کمونیسم بری دارند. نکته‌ی مهم این است که هیچ یک از شاگردان خود او هرگز نکوشیده‌اند به بررسی زندگی کوتاه او بپردازند و نوشته‌های او را در متن تاریخی خود ارزیابی کنند، ایشان تنها به ستایش سودآور او بسنده کردند. اما، ستایش راهنمای نسل‌های بعدی نمی‌تواند بود و سودی برای جامعه نمی‌تواند داشت مگر آنکه ادعا شود که ملکه کردن ستایش، کمبود در تحلیل و بررسی را جبران می‌کند تردید کمی می‌توان داشت دکتر تقی ارانی یکی از افراد برجسته و متفکران نادر ایران در سده ی بیستم میلادی بود. بر خلاف آمد عادت در مورد ارانی و دلایل از میان رفتن او کمتر نوشته شده است، بل از آن ارانیی سخن رفته است که سرنوشت اندوهناکش می‌توانست به اهداف سیاسی ویژه مبلغان مدد برساند. در مورد زندگی و نظرات او هنوز تحلیل ارزشمندی انجام نگرفته است.