نویسنده : جمیله کدیور

آیا گفتمان سیاسی شیعه طی هزاره اخیر ذاتاً ثابت بوده یا از نظر تاریخی متحول شده است؟ اگر گفتمان سیاسی شیعه متحول شده، این تحول ناشی از چه عواملی بوده است؟ علت سکوت، انفعال و عدم رغبت فقها برای پرداختن به مسائل سیاسی در برخی دوره‌ها، همچنین فعالیت و رغبت آنها به سیاست در دوره‌های دیگر، از چه دلایلی متاثر بوده است؟

پاسخگویی به سوالات طرح شده و تبیین و تحلیل تحول گفتمان سیاسی شیعه (با تاکید بر نظرات فقهای شیعه) از آغاز عصر غیبت تا آغاز دوران جمهوری اسلامی موضوع اصلی کتاب تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران است. در این کتاب، نویسنده تلاش می‌کند ضمن بررسی بستر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر دوران، تحول گفتمان سیاسی شیعه را در قالب گفتمان‌های هفتگانه، مورد پژوهش قرار دهد. با مطالعۀ آثار شیعی برجای‌مانده، می‌توان هفت دورۀ گفتمانی را در اندیشۀ سیاسی شیعه از عصر غیبت تا عصر جمهوری اسلامی مشاهد کرد:

۱. از آغاز عصر غیبت تا شروع دوران صفویه.

۲. عصر صفویه.

٣. از پایان صفویه تا ابتدای قاجار.

۴. از ابتدای عصر قاجار تا دوران مشروطه.

۵. عصر مشروطه.

۶. از عصر پهلوی تا شکل‌گیری مقدمات انقلاب اسلامی

۷. از شکل‌گیری مقدمات تا پیروزی انقلاب اسلامی.

به منظور درک گفتمان‌های سیاسی مختلف شیعه در هزاره اخیر (از آغاز عصر غیبت تا عصر جمهوری اسلامی) سعی بر آن است که عناصر اصلی هر گفتمان با توجه به مفروضه‌ها، مفاهیم، احکام و گزاره‌های مرتبط با هم که در یک بستر اجتماعی ـ سیاسی خاص جدی گرفته می‌شود، بررسی و با مقایسه دوره‌های گفتمانی مختلف، تحول گفتمان سیاسی شیعه در ادوار مورد بحث، گسست‌های گفتمانی و تأثیر احتمالی گفتمان‌های مجاور بر گفتمان شیعه مورد توجه قرار گیرد.