ناباکوف در مقدمه‌ی این کتاب به کنایه و ریشخند می‌نویسد: «هر بچه فرویدی که مجموعه‌ای از کلیشه‌ها را با کلید رمز یک رمان اشتباه می‌گیرد بی‌تردید شخصیت‌های داستان مرا با تصویر فکاهی‌وار پدر و مادرم، معشوقه‌هایم و خودهای پیاپی‌ام یکی می‌گیرد. محض خاطر چنین مفتش‌هایی اعتراف می‌کنم که معلمه فرانسوی‌ام، شطرنج جیبی‌ام، میلم به شیرینی، و هسته هلویی را که در باغ محصور خودم کاشته‌ام به لوژین داده‌ام.»

 این تذکر ریشخندآمیز اما یک افشاگری کوچک است برای مخفی نگه‌داشتن نشانه‌هایی بزرگتر از نابوکوفی که بیرون از متن زندگی می‌کرده است و مثل همه هم‌نسلان مهاجرش تجربه‌هایی را از سر گذرانده بوده که برخی از آنها به ترومای او بدل شده‌اند و راه‌به‌راه و به اشکال گوناگون از گوشه و کنارهای تاریک آثار او سرک می‌کشند. بله، نابوکوف چیزی فراتر از یک هسته هلو و شطرنج جیبی و معلمه فرانسوی و میل به شیرینی را به شخصیت رمان خود داده است. آنچه او به لوژین بخشیده ترومای ولادیمیر ولادیمیروویچ نابوکوف است؛ یک روسِ فرهیخته و اشراف‌زاده که در ٢٠سالگی، دو سال بعد از وقوع انقلاب اکتبر، مجبور به مهاجرت از سرزمینش شده است. نه، قرار نیست ذره‌بین بیندازیم و شروع کنیم به گشتن دنبال نشانه‌های هر آنچه در زندگی شخصی برای خود نابوکوف اتفاق افتاده، در چیزی که او به‌عنوان یک اثر ادبی خلق کرده است. از قضا هسته هلو و شطرنج جیبی و معلمه فرانسوی و میل به شیرینی که اگر نابوکوف راست گفته باشد، مستقیم از زندگی واقعی او وارد متن شده‌اند، بی‌اهمیت‌ترین ردپاها هستند و ردپای عمیق‌تر آن جاهایی است که زندگی شخصی نابوکوف و ترومای او با تغییر شکل‌هایی شگرف از مستندات زندگی شخصی به ترکیبی زیبایی‌شناختی دگرگونی یافته، به‌قدری که دیگر نمی‌توان محرکات بیرونی آنچه را به‌عنوان متن ادبی به ما عرضه شده به‌راحتی بازشناخت و این است تفاوت تبدیل خلاقانه و شاید ناخواسته کمیت زندگی به کیفیت هنری، به‌جای بازگویی تجربه‌های شخصی در داستانی که بی‌هیچ تخیلی از روی واقعیت الگوبرداری شده است.

از این منظر اگر نگاه کنیم، رمان «دفاع لوژین» نابوکوف را عرصه جدالی نفس‌گیر می‌یابیم میان یک اخراجیِ مهاجرِ بیگانه با اطراف، که سرزمین، در غیاب فیزیکی خود، در ذهن او به چیزی دیگر به نام «متن» دگرگون شده و مهاجرِ بی‌سرزمین می‌کوشد ضمن پناه‌گرفتن در این سرزمین جایگزین، آن را این‌بار از گزند مهاجمان مصون نگه دارد و هیچ‌کس را از بیرون به آن راه ندهد. در همان صفحات آغازین رمان، وقتی لوژینِ کودک با خانواده‌اش از عمارت ییلاقی به شهر بازمی‌گردد طی یک تداعی و بازگشتی کوتاه به گذشته، لوژین را می‌بینیم که در محاصره پسرهای روستایی است: «این‌جا توی روستا، درست روی پل، محاصره‌اش کرده بودند و طپانچه‌های حلبی‌شان را به طرف او نشانه گرفته و گلوله‌های میله‌ای شکلی به او شلیک کرده بودند که از روی بدجنسی کلاهک‌های لاستیکی مکنده آن‌ها را برداشته بودند.» نمی‌دانیم نابوکوف حین نوشتن این سطرها چقدر به وضعیت اقلیتی و مهاجرت اجباری خود و خانواده‌اش در زمان پیروزی انقلاب روسیه فکر می‌کرده- احتمالا فکر نمی‌کرده چون در غیر این‌صورت حاصل کارش بسیار تصنعی از کار درمی‌آمد- اما این محاصره‌شدن توسط آدم‌هایی غریبه و از سنخی متفاوت، در سراسر رمان دفاع لوژین به شکل‌های مختلف تکرار می‌شود و در اواخر رمان می‌بینیم که کشمکش اصلی رمان هم درست بر سر عنصر «تکرار» و مبارزه لوژین با آن است. همچون جدال و کشمکش همیشگی نابوکوف با دنیای بیرون متن و محافظت شدید او از متن ادبی به عنوان وجودی مستقل از جهان بیرون از خود.

                                                                                                                                    نقل از روزنامه شرق