(سه رساله‌ی قاجاری پسامشروطه)

  نویسنده : محمدعلی سنقری حائری ،اسدالله خارقانی و ... 

به کوشش : محمد معصومی

اين کتاب دربردارنده ي سه رساله فارسي قاجاي درباره ي نظريه تکامل داروين است. اولين رساله از محمدعلي سنقري حائري (1293-1378ق) با نام مرآت العقل است که تا شوال 1330ق نوشته شده است. گمان مي‌رود اين کتاب قديمي‌ترين رساله فارسي باشد که عالمي شيعي در ايران نوشته و در آن نام داروين و اصول چهارگانه ي نظريه‌اش ذکر شده است. سنقري نقدي کلامي به انديشه‌هاي داروين دارد و با نقل از کتاب‌هاي اسدآبادي و حسين جسر مي‌کوشد افکار مادّي را از منظري عقلي نقد کند. تنقيد مقاله ي دارونيست‌ها اثر سيداسدالله خارقاني (درگذشته 1315ش) که در 1338ق/1299ش در تهران چاپ سربي حروفي شده دومين رساله در اين کتاب است. اين رساله نسبتاً مختصر رويکردي جدلي دارد و بيشتر به نظريه داروين درباره انسان‌ها مي‌پردازد. داروين و حکماء مشرق زمين، يا سردارنامه، به قلم ميرزاعنايت‌الله دستغيب شيرازي، متخلص به روحي، (درگذشته 1307ش)، سومين رساله اين کتاب است که در شيراز، به سال 1342ق، چاپ سنگي شده است. از مدعيات نويسنده ي آن است که نظريه داروين را مي توان در کتاب‌هاي رازي، حکماء مسلمان، ازجمله ملاي رومي، ملاصدرا، ابوعلي مسکويه رازي، ملاهادي سبزواري و ديگران، بازجست؛ و اين يعني داروين مطلب تازه‌اي به جهان علم عرضه نکرده است.