نویسنده : جورج آ بورنوتیان

   ترجمه : حسن اسدی

اندک زمانی بعد از چیرگی روس‌ها بر قلمرو ایران در قفقاز در اواسط قرن نوزدهم، مقامات روسیه برای به‌دست آوردن تصویری از حوزه‌های فتح‌شده، هیئت‌هایی را به خانات قفقاز اعزام داشتند؛ آنچه در این مجموعه ارائه می‌شود، گزارشی است مبتنی بر اسناد آرشیوهای روسیه و در درجهٔ اوّل گزارشی که ایوان شوپن پس از یک دورهٔ سه‌ساله در ایروان تهیه کرد. خان‌نشین ایروان در عصر قاجار را در عین‌حال می‌توان گزارشی از چگونگی حکمروایی قاجار و در این مورد بخصوص حکمروایی حسین خان سردار بر ایروان نیز دانست که به‌نظر می‌آید ترتیب نامناسبی نیز نبوده است و در ادارهٔ امور موفق بود، هرچند در مجموع و در قیاس با تهدید سهمگینی که از طرف روسیه قلمرو ایران را تهدید می‌کرد مسائلی از این دست دیگر نمی‌توانست در سرنوشت قفقاز مؤثر واقع شود.