(در تقابل با شکاک‌ها و خداناباوران)

نویسنده : جرج برکلی

   ترجمه : علی بهفروز

سه گفت و شنود میان هیلاس (قائل به وجود ماده ) و فیلونوس (دوستدار عقل) ، غرض از آن اثبات کمال و مطابقت علم انسان با واقع و مجرد بودن نفس است و عنایت بی واسطه الهی بر خلاف رای شکاکان و ملحدان ، و هم ارائه طریقه و روشی است برای آسانتر و سودمندتر و موجزتر ساختن علوم...

 دو طرف گفت‌وگو در این اثر هیلاسِ مادی‌مسلک و فیلونوس روح‌باور است. هیلاس دربرابر استدلال‌های فیلونوس بر این نظر پای می‌فشرد که اعیانِ برسازندۀ واقعیت بیرونی فی‌نفسه وجود دارند، درحالی که فیلونوس سردرپی اثبات این نظر دارد که همه چیز ذهنی است و وجود اعیان خارجی را در بادی عینیت منکر می‌شود.

از این‌جا بارکلی به‌وجود روح چونان اصلی متعقل اذعان می‌کند و آن را به ذات باری منتسب می‌دارد. هیلاس رفته‌رفته آمادۀ پذیرش این نظر می‌شود، اما می‌گوید که پذیرش این عقیده بدین‌سبب که مردمان قادر به دریافت وجود از راه عقل سرمدی نیستند، دشوار است. فیلونوس به‌جای پاسخ‌گویی به این اعتراض، در گفت‌وشنود سوم، فهرستی از دشواری‌هایی را که در رویکرد مادی‌مسلکانه وجود دارد، برمی‌شمارد و بدین‌سان بر حریف پیروز می‌شود. بارکلی در هیچ‌کدام از دیگر آثارش با این شور و حرارت سخن نرانده است. او از همۀ مساعی خود بهره می‌‌‌جوید تا برای دغدغه‌های اخلاقی و مذهبی آینده پاسخی درخور بیابد.