محمد عابدالجابری در این کتاب، به مسئلۀ اندیشمندان یا به قول او «روشنفکران» تمدن عربی، پرداخته است. به عقیدۀ او، وضعیت روشنفکر در معنای نیرومندی که این واژه در خود دارد، با نوع رابطۀ روشنفکر با اندیشه و فرهنگ یا چگونگی امرار معاش او ـــ‌که به وسیلۀ کار با اندیشه است و نه کار با دست‌ـــ معین نمی‌شود. بلکه وضعیت او را نقشی که در جامعه به‌عنوان قانون‌گذار، معترض و مژده‌دهندۀ طرحی نو یا دست‌کم به‌عنوان صاحب رأی و مسئله ایفا می‌کند، مشخص می‌سازد.

کتاب سقراط‌هایی از گونه‌ای دیگر: روشنفکران در تمدن عربی بیانگر واقعیتی فراگیر و یادآور همۀ اندیشمندانی است که به سبب مخالفت با اندیشه‌های حاکمان زمانۀ خویش، درد و رنج فراوان تحمل کرده‌اند؛ دردها و رنج‌ها و گرفتاری‌هایی که در تاریخ نمونه‌های بسیاری از آن یافت می‌شود: به‌عنوان نمونه سقراط را وامی‌دارند تا جام شوکران را بنوشد و ابن رشد را به الیسانه تبعید می‌کنند و جوردانو برونو را می‌سوزانند و احمد ابن نصر خزاعی را سر می‌برند.