نویسنده : زاون قوکاسیان

 

لرتا هایراپتیان تبریزی، همسر عبدالحسین نوشین (بنیانگذار تماشاگان جدید ایران)از 1300 ه.ش «در کانون ایران جوان» که از قدیمی‌ترین گروههای نمایشی ایران به شمار می‌آید، به نمایشگری می‌پردازد.لرتا به همراه آقابایف،سیرانوش و عده ای دیگر ازاولین زنان ارمنی تاریخ تماشاگان ایران محسوب می شوند که اکثراً از شاگردان «هایک گاراگاش» بودند. لرتا در 1301 به کلوپ موزیکال وزیری و بعداً هنرستان موسیقی ،که اولین اپراها و اپرتهای ایران در آنجا اجراء شد،وارد گردید و در نمایشهایی چون یوسف و زلیخا ، بعنوان اولین بازیگر زن ایرانی در اپرت نقشهای اصلی را ایفا کرد. در سال 1308 به گروه ارباب افلاطون شاهرخ وارد شد و در کنار بانوان دیگری چون : مریم نوری ،ایران دفتری ،نیکتاج صبری، ملوک حسینی ، چهره آزاد و پروین به هنرنمایی پرداخت.سه سال بعد این گروه به «مجتمع تئاترال طهران» تغییر نام داد و نمایشهای سلیمان و بلقیس ، امیر ارسلان نامدار ، اپرت لیلی و مجنون و … را به نمایش در آورد . در سال 1311 لرتا به «کانون صنعتی» وارد شد و در نمایشهای مهم این دوره مثل «عزیز و عزیزه» ایفاگر نقشهای مهمی شد .

در سال 1312 در اجرای «اتللو»به کارگردانی پاپازیان نقش دزدمونا را بازی کرد و در سال 1313 در رستم و سهراب محـصـول کلوپ فردوسـی در گروه کـارگردانی شـرکت، و نیز در کنار مـادام پـری و فکری بازیگری کرد . پس می‌توان لرتا را جزء اولین زنان کارگردان تماشاگان ایران دانست.

لرتا از اولین زنانی است که به زن پوشی مردان خاتمه داد و در گروههای مختلف پیش گفته به همکاری دعوت و در پانزده سال نخست رضا شاهی به عنوان بازیگری برجسته مطرح شد . در سال 1312 با عبدالحسین نوشین ازدواج کرد .همکاری های هنری او با پاپازیان ، نوشین و خیرخواه تداوم پیدا کرد. پس از ازدواج کارهای او بیشتر محدود به همکاری با نوشین شد و از سال 1332 به دنبال تحولات سیاسی ، اجتماعی و هنری ، با خروج نوشین از ایران در گروههای فرهنگ ، فردوسی و سعدی به کار پرداخت. لرتا که در سال 1332 در پی نوشین از ایران خارج شده بود به استودیوی بازیگری تئاتر هنری مسکو وارد شد و پس از اندوختن بار علمی بیشتر درسال 1342 به ایران بازگشت و به همراه همکاران پیشین گروه جدیدی به نام «تئاتر سعدی» تشکیل داد که زنانی چند در میان آنها بودند:مهرزاد،ایرن عاصمی(زازیانس)، تهمینه و اعلم دانایی.