(به انضمام خاطرات سرلشکر درخشانی از فرقه‌ی دموکرات آذربایجان)

نویسنده : علی مرادی مراغه‌ای 

کتاب از دو مطلب جداگانه در ارتباط با فرقه‌ی دموکرات آذربایجان تشکیل شده است. در بخش نخست سرگذشت "محمد بی‌ریا"، شاعر، روزنامه‌نگار و وزیر فرهنگ فرقه دموکرات آذربایجان بازگو شده است. او در سال 1293 در تبریز متولد شد. در سنین جوانی به حزب توده پیوست و ریاست اتحادیه‌ی کارگری تبریز را برعهده گرفت. با تشکیل فرقه‌ی دموکرات آذربایجان ، "محمد بی‌ریا" به عنوان وزیر فرهنگ فرقه‌ی دموکرات انتخاب شد. اما پس از شکست فرقه‌ی دموکرات از دولت مرکزی در آذر 1325 ، محمد بی‌ریا نیز به باکو گریخت. پس از آن به مدت 33 سال در زندان‌های شوروی به سر برد. در سال 1359 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در 66 سالگی به ایران بازگشت و پنج سال بعد، در سال 1364 درگذشت. در بخش دوم، خاطرات سرلشکر "علی‌اکبر درخشانی" آمده است. او در زمان ظهور پیشه‌وری و فرقه‌ی دموکرات ، فرماندهی لشکر آذربایجان و سایر نیروهای نظامی (شهربانی و ژاندارمری) آن خطه، هم‌چنین استانداری آذربایجان غربی را بر عهده داشت. سرلشکر درخشانی در مقابل نیروهای دموکرات تسلیم شد، به همین سبب محاکمه و به 15 سال زندان محکوم شد، اما پس از 2 سال و 10 ماه آزاد شد. پس از آزادی از زندان، از ارتش کنار گذاشته شد. در سال 1357، اندکی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، توسط ساواک دستگیر و کشته شد. در این کتاب بخشی از خاطرات درخشانی مربوط به ظهور فرقه‌ی دموکرات آذربایجان و مذاکرات او با سران فرقه آمده است. در پایان عکس‌ها‌یی از بی‌ریا و درخشانی چاپ شده است.