تأمّل‌ در حافظ‌ هفتاد و هفت‌ غزل‌ دیوان‌ را به‌ بررسی‌ می‌گذارد و سعی‌ بر آن‌ بوده‌ است‌ که‌ ارتباط‌ غزلها با تاریخ‌ و فرهنگ‌ ایران‌ برقرار بماند. روش‌ کار بدین گونه‌ بوده‌ که‌ برای‌ هر غزل‌ نخست‌ وجه‌ صوری‌ در نظر گرفته‌ شود، یعنی‌ آرایش‌ لفظی‌، شامل‌ حرف‌ و صوت‌ و کلمه‌ و ترکیب‌ و سپس‌ بیاید به‌ وجه‌ معنوی‌، که‌ مفهوم‌ از آن‌ بیرون‌ می‌آید. بدیهی‌ است‌ که‌ این‌ دو وجه‌، یعنی‌ صورت‌ و معنا، از هم‌ جدائی‌ ناپذیر هستند، چنانکه‌ گوئی‌ مهر گیاه‌ وار یکدیگر را در برگرفته‌اند. یک‌ نگاه‌ بر جزء جزء ترکیب‌ شعری‌ ما را متوجّه‌ می‌کند که‌ کارگاه‌ ذهن‌ حافظ‌ تا چه‌ اندازه‌ دقیق‌ و ریاضی‌ وار بوده‌ است‌.

در نزد شاعر شیراز سه‌ تیره‌ اصلی‌ فکر تشخیص‌ داده‌ می‌شود: یکی‌ عشق‌ ، دیگری‌ روشن‌ بینی‌ و سوم‌ یکرنگی‌ . از عشق‌ مقصد زندگی‌ و رستگاری‌ بشری‌ منظور است‌. عشق‌ انگیزه‌ وجود است‌،به‌ منزله‌ سوخت‌، که‌ موتور زندگی‌ را به‌ راه‌ بیاندازد. امّا روشن‌ بینی‌ ، گرایش‌ ذاتی‌ انسان‌ به‌ شناخت‌ خود است‌، برای‌ آنکه‌ بتواند راه‌ زندگی‌ را روشن‌تر ببیند، بداند که‌ کیست‌ و چیست‌ و سرانجامش‌ چه‌ خواهد بود.

حافظ‌ بسیار علاقه مند است‌ که‌ دستخوش‌ پندارها نماند، ولو به‌ بهای‌ تحمّل‌ تلخکامی ها.

مورد سوم‌ دو رنگی‌ است‌ که‌ گاه‌ به‌ صراحت‌ و گاه‌ به‌ کنایت‌، بارها و بارها از آن‌ حرف‌ زده‌ می‌شود. در کمتر غزلی‌ است‌ که‌ در آن‌ سخنی‌ از ریا و تزویر و زرق‌ پیش‌ نیاید. از نظر حافظ‌ این‌ بزرگترین‌ بلیّه‌ اجتماعی‌ است‌ که‌ در سایه‌ آن‌ و به‌ بهانه‌ آن‌ خواهش‌ های‌ نفسانی‌ انسانی‌ بر کرسی‌ نشانده‌ می‌شوند. کسانی‌ که‌ بعنوان‌ مسئول‌ مورد سرزنش‌ قرار می‌گیرند، در درجه‌ اوّل‌ عالمان‌ دنیا دار و صوفیان‌ هستند. از پس‌ آنها عوام‌ (عامّه‌) می‌آیند که‌ پشتوانه‌ و بازوی‌ اجرائی‌ آنهایند. چند سالی‌ معاصر بودن‌ با امیر مبارزالدین‌ در شیراز، که‌ شریعت‌ و حکومت‌ را در خود جمع‌ کرده‌ بود، به‌ حافظ‌ مجال‌ داد تا از این‌ شیوه‌ کار تجربه‌ دست‌ اوّل‌ کسب‌ کند و تعدادی‌ از بهترین‌ غزلهای‌ او حاصل‌ تجربه‌ این‌ دوران‌ است‌.